1. Đặc điểm thực vật và phân bố

Xuyên tâm liên có gọi khác là cây công cộng, hùng bút, nguyên cộng, lam khái liên, cây lá đắng, khô đảm thảo, nhất kiến kỷ. Tên khoa học là Andrographis paniculata và thuộc họ Ô rô Acanthaceae.

Cây nhỏ, thân thảo, mọc thẳng đứng, cao từ 0,3 – 0,8m, nhiều đốt, rất nhiều cành. Lá mọc đối, có cuống ngắn, phiến là hình trứng thuôn dài hay hơi hình mác, hai đầu nhọn, mặt nhẵn, dài 3 – 12cm, rộng 1 – 3cm, nguyên và mềm. Hoa màu trắng, điểm hồng, mọc thành chùm ở nách lá hay đầu cành, thành chùy. Quả dài, 15mm, rộng 3,5mm, hơi nhẵn. Hạt hình trụ, thuôn dài. Màu hoa từ tháng 9 đến tháng 10.

Hình: Cây xuyên tâm liên

2. Phân bố, thu hái và chế biến

Cây hoang dại và được trồng ở nhiều tỉnh miền Bắc để làm thuốc. Ngoài ra còn thấy mọc ở Ấn Độ, Giava, Malaixia, miền nam Trung Quốc ( Quảng Châu ). Người ta dùng rễ hay toàn cây phơi hoặc sấy khô. Có nơi chỉ dùng lá và cành mang lá. Thu hái gần như quanh năm. Nhưng thường mùa hè dùng lá và phần trên của cây, mùa thu đông dùng rễ và toàn cây.

3. Dược tính cây xuyên tâm liên

Những nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy nước sắc xuyên tâm liên với tỉ lệ 5/1, 2/1 có tác dụng yếu đối với các chủng vi khuẩn Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Bacillus subtilis. Hàm lượng andrographolide cao khi mới thu hái, có tác dụng diệt khuẩn mạnh; càng để lâu thì hàm lượng hoạt chất giảm nhanh, tác dụng diệt khuẩn giảm.

Theo tính vị ghi trong tài liệu y học dân gian Quảng Châu thì cây này có vị đắng, tính hàn, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng, giảm đau. Được dùng chữa vết thương, tẩm gạc đắp vết thương hoặc làm dịch nhỏ giọt rửa vết thương; chữa viêm họng, viêm phế quản, lị cấp (nước sắc Xuyên tâm liên cùng với bồ công anh, sài đất…).

Tại một số tỉnh miền Trung Việt Nam, người ta dùng cây này làm thuốc bổ cho phụ nữ sau khi sinh đẻ xong bị ứ huyết, đau nhức tê thấp, kinh nguyệt bế tắc, nhọt ở hai bên cổ.

Nguồn: Theo GS.TS Đỗ Tất Lợi trong sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” xuất bản năm 2014

Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Nông nghiệp công nghệ cao